(Florina/ Yunanistan, 13 Ocak 1921 -İstanbul, 10 Ocak 2.001) Şair, yazar.

Tam adı Ahmet Necati Cumalı. Urla Şehit Cemal Ilkoku-lu'nu (1931-32), İzmir Erkek Muallim Mektebi orta kısmı­nı (1935), İzmir Atatürk Lisesi'ni (1938) bitirdi, İstanbul Hukuk Fakültesi'ni terk ettikten sonra Ankara Hukuk Fakültesi'nden mezun oldu (1939). Askerliğini Çanakkale ve Ezine'de yedek subay olarak tamamladı (1944). Ankara'da MEB Yayın Müdürlüğü'nde, yine aynı bakanlığa bağlı Gü­zel Sanatlar Genel Müdürlüğü'nde çalıştı (1945-49). İzmir ve Urla'da serbest avukatlık (1950-57), Paris basın ataşeli­ğinde memurluk (1957-58), İstanbul Radyosu'nda redaktör­lük (1959-63) yaptı. Yakalandığı karaciğer kanseri sonucu öldü; Zincirlikuyu Mezarlığı'nda toprağa verildi.

Şiir ve yazılarını 1939'dan başlayarak Ocak, Varlık, Ser-vetifünun-Uyanış, Küllük, Yeni İnsanlık, Ülkü, Ankara, Yü­cel, Seçilmiş Hikâyeler, Yenilik, Yeditepe dergileri ile Ulus ve Dünya gazetelerinde yayımladı. 1980 sonrası, haftalık zooo'e Doğru dergisinin yazı kurulunda ve sürekli yazarları arasında yer aldı. Şiir, öykü, roman, deneme ve oyun alan­larında verdiği yapıtlarla son dönemlerin en üretken yazar­larından biri oldu. Yapıtları birçok dile çevrildi. Oyunları yurtdışında birçok kez oynandı.

Şiirlerinin çoğunda yaşanmış sevgileri, aşka, kadına dair özleyişleri anlatmıştır. Son şiirlerine kadar devam eden bu aşk temasıyla yetinmeyip halkın, köylünün ve memleketin dertlerini sergileyen, haksızlıklara, yolsuzluklara öfkelenen, dostluk, aile, gençlik özleyişlerini, çağdaş insanın yalnızlığı­nı, manevi değerlerin yıpranış ve çöküşlerinden doğacak olumsuz, merhametsiz dünyayı dile getiren şiirler de yazmış­tır. 1940 anlayışına bağlı, açık, duru, sağlam Türkçesiyle, çoğu kısa mısralardan kurulmuş iyimser bir üslubu özenle sürdürmüştür. Şiirlerinin çoğunda tatlı bir yaşama sevinci vardır. Yaşar Kemal'in deyişiyle "yaşlanmaz şair çocuk" olarak doğayı, insanları, her şeyi sever. Şiirlerinde sevmek, sevilmek, sevinmek, sevişmek, sevinç, sevgi, sevimli gibi dünyaya ve insanlara bağlılık ve mutluluk duygusu ifade eden kelimelere sık sık rastlanır. Üslubu durudur, edebi sa­natları kullanma kaygısı taşımaz.

Oyunlarının düşünsel temelini "ulus olma bilinci"yle Atatürkçü, çağdaş ve laik bir toplum anlayışı oluşturur. Bu anlayışla ve hümanİst bir yaklaşımla Anadolu insanının so­runlarını ve toplumun aksayan yönlerini sergiler. Türk tiyat­ro edebiyatına ve sahne hayatına yerli, canlı ve değişik ko­nu ve kişileri getiren Cumalı karmaşık ilişkileriyle ve yapı­sıyla beliren "insan"ın, karanlıkta kalan taraflarına ışık tu­tar. Toplumun ve toplum içinde sıradan insanın aksayan ta­raflarına yönelttiği eleştiri oklarıyla, ideali sezdirmeyi hedef­ler, insan ve doğa sevgisini, aşk ve yurt sevgisi ile birleştirir. Hem insan, hem de toplum adına özeleştiri sayılabilecek gerçekleri gün ışığına çıkarır.

Şiirinde yer almayan kimi gözlem ve saptamalarını öykü, roman ve oyunları aracılığıyla işler. Bunlarda, çevresindeki gerçekleri yansıtma çabası da sezilir. Dönemin edebiyat anlayışına uygun olarak kaleme alınan ilk öykülerini Sait Faik tarzında benöyküsel bir söylemle yazdı. Gençlik döne­minin aşklarını konu alan bu öykülerde olaylara "şiirli bir perdenin arkasından baktığı" söylenebilir.

1959'tan sonra kaleme aldığı öykü ve romanlarında, Ur­la ve çevresine ait gözlemleriyle avukat olarak baktığı dos­yalardan, karşılaştığı olaylardan öğrendiklerini birlikte kul­lanır. Doğa ortasında sürdürülen "canlı ve sert hayat"a aitçeşitli görünüşler, geleneksel yaşayış biçimiyle yasalar ara­sındaki çatışmalar yalın bir anlatımla öyküleştirilir. Top-lum-doğa çatışması yanında yerli menkıbelerden de yararla­nan Cumalı kasaba hayatına ait çeşitli görünüşleri de yansıt­mayı ihmal etmez.

Öykü ve romanlarında erotizmi de bayağılaşmadan kul­lanan Cumalı cinselliğin hayattaki yeri ve önemini hareket noktası olarak almaya çabalar. Onda Freudcu öğreti ile göz­lemleri birbirini destekler durumdadır. Cinsel içgüdülerle ve sosyal değerlerin çatışması çevresinde insan türünün bu ta­rafı sergilenir.

Cumalı'nın bazı oyun, roman ve öyküleri sinemaya uyar­landı: Boş Beşik (yön. B. Gelenbevi, 1952; yön. O. Elmas, 1969), Tütün Zamanı (yön. O. M. Arıburnu, 1959), "Susuz Yaz" (aynı adlı öyküsünden, yön. M. Erksan, 1963; yön. Y. Duru, 1973), "Dila Hanım" ("Makedonya 1900" adlı öy­küsünden, yön. O. Aksoy, 1976); Derya Gülü (yön. S. Du­ru, 1979), Mine (yön. A. Yılmaz, 1982), "Tutku" ("Öç" ad­lı öyküsünden, yön. F. Tuna, 1984), "Adı Vasfiye" ("Vasfiye"adlı öyküsünden, yön. A. Yılmaz, 1985), "Dul Bir Ka­dın" ("Bir Sabah Gülerek Uyan" adlı öyküsünden, yön. A. Yılmaz, 1985), Uzun Bir Gece (yön. S. Duru, 1988).

Ödül: Yağmurlu Deniz ile 196 8'de TDK Şiir Ödülü; Tu­fandan Önce ile 1984 Yeditepe Şiir Armağanı; Değişik Gözile 1957'de ve Makedonya 1900 ile 1977'de Sait Faik Hikâ­ye Armağanı; İş Karar Vermekte ile 1957 Basın Yayın Genel Müdürlüğü Kısa Radyo Oyunu Yarışması ikincilik ödü­lü; Yaralı Geyik ile 1978 Muhsin Ertuğrul Oyun Ödülü; Dün Neredeydiniz ile 1981 Kültür Bakanlığı Tiyatro Ödülü; Viran Dağlar ile 1995 Yunus Nadi Roman Ödülü ve 1995 Orhan Kemal Roman Ödülü.

Yapıtları: Şiir: Kızı/çullu Yolu, İst.: ABC, 1943; Harbe Gidenin Şar­kıları, İst.: Marmara Kitabeyi, 1945; Mayıs Ayı Notları, İst.: Milli Mecmua B., 1947; Güzel Aydınlık, İst.: Varlık, 1951; Denizin ilk Yükselişi, (ilk üç kitabının eklerle yeniden basımı) İst.: Yenilik, 1954; imbatla Gelen, İst.: Yeditepe, 1955; Güneş Çizgisi, İst.: Var­lık, 1957; Yağmurlu Deniz, (son iki kitabın eklerle yeniden basımı) İst.: Varlık, 1968; Başaklar Gebe, Ank.: Bilgi, 1970; Ceylan Ağtdt, İst.: Sander, 1974; Af Güneş, İst.: Karacan, 1980; Bozkırda Bir At­lı, İst.: Yazko, 1981; Yarasın Beyler, 1982; Bütün Şiirleri I (Tufan­dan Önce, Bozkırda Bir Atlı, Aç Güneş, Huri ile Süleyman), 1983; Aşklar ve Yalnızlıklar/Toplu Şiirler l, İst.: Can, 1985; Kısmeti Ka­palı Gençlik/Toplu Şiirler II, İst.: Can, 1986.

Öykü: Yalnız Kadın, İst.: Varlık, 1955; Değişik Gözle, İst.: Varlık, 1956; Susuz Yaz, İst.: Ataç, 1962; Ay Büyürken Uyuyamam, İst.: imbat, 1969; Makedonya 1900, İst.: Altın Kitaplar, 1976 (sonradan Dilâ Hanım adıyla, 1978); Kente [nen Kaplanlar, İst.: Sander, 1976; Revizyonİst, İst.: Tekin, 1979; Yakub'un Koyunları, İst.: Te­kin, 1979; Aylı Bıçak, İst.: Tekin, 1981 (yb Uzun Bir Gece, İst.: Can, 1991).

Oyun: Boş Beşik, İzmir: Halkevi, 1949; Mine, İst.: Varlık, 1959; Nalınlar, İst.: Kent, 1962; Derya Gülü, İst.: Kent, 1963; Oyunlar I (Boş Beşik, Ezik Otlar, Vur Emri), İst.: imbat, 1969; Oyunlar II (Susuz Yaz, Tehlikeli Güvercin, Yem Çıkan Şarkılar ya da Juliette), İst.: imbat, 1969; Oyunlar III (Nalınlar, Masalar, Kaynana Ciğeri), İst.: imbat, 1969; Oyunlar IV (Derya Gülü, Aşk Duvarı, Zorla is­panyol), İst.: imbat, 1969; Oyunlar V (Gömü, Bakanı Bekliyoruz, Krİstof Kolomb'un Yumurtası), İst.: imbat, 1973; Oyunlar VI (Mi­ne, Yürüyen Geceyi Dinle, iş Karar Vermekte), İst.: imbat, 1977; Yaralı Geyik, 1981; Dün Neredeydiniz, 1983; Bir Sabah Gülerek Uyan, 1985; Vatan Diye Diye, İst.: inkılap, 1990; Devetabanı, Ank.: Kültür Bakanlığı, 1992; Bağımsızlık ya da Ölüm, Ank.: Kül­tür Bakanlığı, 1993.

Roman: Tütün Zamanı, İst.: Remzi,  1959 (yb Zeliş, İst.: Cem, 1971); Yağmurlar ve Topraklar, İst.: Cem, 1973; Acı Tütün, İst.: Cem, 1974; Aşk da Gezer, İst.: Sander, 1975; Uç Minik Serçem, Ank.: Bilgi, 1990; Viran Dağlar, İst.: Çağdaş, 1994. Deneme: Niçin Aşk, İst.: imbat, 1971; Senin için Ey Demokrasi, İst.: Çağdaş, 1976; Etiler Mektupları, İst.: Tekin, 1982; Niçin Af, 1989; Şiddet Ruhu, Ank.: Bilgi, 1990; Ulus Olmak, İst.: Çağ, 1995. Senaryo: Bağımsızlık ya da Ölüm, 1990. Günce: Yeşil Bir At Sırtında, İst.: Can, 1990. Uyarlama: Çalıkuşu, (oyun) İst.: inkılâp ve Aka, 1963. inceleme: Muzaffer Tayyip Uslu: Şiirleri, Yazıları ve Kendisi için Yazılanlar, 1956; Guillaume Apollinaıre: Yaşamı, Sanatı ve Şiirleri, 1986.

Çeviri: Yedi Efsane (G. Keller; D. Güney ile), 1946; Meşe Ağaçlı Köşk (T. Storm; D. Güney ile), 1946; Memleket Özlemi (L. Hug­hes), 1961; Altın Araba (M. Prosper), 1963; Şiirler (G. Apollinaire), İst., 1965.

Kaynaklar: S. Taş, Necati Cumalı ve Oyunları; Nebioğlu, 181; Ne-catigil, isimler, 107-108; Alangu, Hikâye ve Roman, III, 829; A. Kabaklı, IV, 129; Kaplan, Cumhuriyet, 207; N. Ç. Berksoy, "Cu­malı, Necati", TDEA, II, 88; Ş. Aktaş, "Necati Cumalı", Türk Dili Dergisi (Ekim 1989), s. 197; Kurdakul, Sözlük (1999), 193-195; Özgüç, I, 219-220; II, 221-223.