Benim çocukluğumda ne televizyon vardı, ne bilgisayar, ne VCD ne de DVD... Sinemaya bile sonraki yıllarda gidebildik. Uzun kış gecelerinde babam bütün aileyi soba başına toplar, bize roman okurdu. Jules Verne’in “İsimsiz Adam” kitabı Amerika’nın kuruluş yıllarını anlatan sürükleyici bir romandı. Aleksandr Dumas’nın “Üç silahşörler”i, Michel Zevako’nun  “Pardanyanlar”ı ise Fransız tarihini anlatıyordu. Birbirinden sürükleyici olaylarla, merak  ve ilgiyi sürekli diri tutarak bir solukta okuyordunuz bu romanları.

Aynı dönemde Osmanlı tarihini anlatan pek çok roman vardı. Bunlardan bir kısmı bölüm bölüm gazetelerde yayınlanırdı. “Acaba şimdi romanda neler olacak?” diyerek ertesi günkü gazeteyi sabırsızlıkla beklerdik. M.Turhan Tan’ın romanları “Safiye Sultan”,  “Cem Sultan” ve  “Cinci Hoca”  bunlardan en çok iz bırakanlardı. Hele yazarını anımsayamadığım  “Yavuz Sultan Selim Ağlıyor” romanını unutamam.

Daha sonraki yıllar nedense tarihi romanlar çekildi ortalıktan. Ben bir kitap kurdu olduğum için mahallemizin kitaplığına gider aradığım kitapları oradan bulurdum. Tarihi, tarih derslerinden daha iyi öğretirdi bu kitaplar.

Kurtuluş Savaşını ise ilk olarak Hasan İzzettin Dinamo’nun “Kutsal İsyan” kitabından öğrendim.

“Kutsal İsyan”dan söz etmeden önce kısaca yazarın yaşamına göz atmakta yarar var.

Hasan İzzettin Dinamo, 1909 Akçaabat doğumludur. Babası Ahmet Çavuş ve ağabeyi, Birinci Dünya Savaşı sırasında Allahüekber Dağlarında şehit olurlar. Ailesi kısa zamanda dağılıp yok olur, geriye iki kız kardeşiyle küçük Hasan kalır. Çocuklar önce Samsun Öksüzler Yurduna  verilir, Mondoros Anlaşmasından sonra da İstanbul’daki Beykoz Öksüzler Yurduna gönderilirler. O sırada İstanbul işgal edilmiştir. Beykoz Öksüzler Yurdunu makineli tüfek ateşine tutan İngilizler, öğretmenleri kaçırır. Bütün erzakı talan ettiklerinden, yurtta kalan 400 çocuk açtır. Öte yandan yurdu makineli ile sık sık tarayan İngilizler çocukları korkutmaktadır. Arka duvardaki bir gedikten gizlice kaçan çocuklar İstanbul sokaklarına sığınır, aç susuz dolaşırlar. Hasan İzzettin  ve kardeşleri daha sonra yeniden öksüz yurtlarına yerleştirilirler. Birinci Dünya Savaşını bu güç koşullarda yaşamış ve savaş düşmanı kesilmiştir yazar. Bunu ve barıştan yana olduğunu  her konuşmasında vurgular.

İlkokulu bitirince Amasya Ortaokuluna gönderilir küçük Hasan. İlk şiirleri Giresun’da çıkan “ İzler” dergisinde yayınlanır. Daha sonra Sivas İlköğretmen Okuluna girer. Bu yıllarda Nâzım’ın şiirleriyle tanışır. Malatya ve Adıyaman’da iki yıl (1931) öğretmenlik yapar. Daha sonra şiirleri ve yazıları nedeniyle öğretmenlikten ihraç edilir, hapse girer. Hapisten çıktıktan sonra sürgün günleri gelir. Döndüğünde beş parasız, işsiz ve kimsesizdir. Yazdığı romanlar ve şiirler kaybolmuştur. Babiali’de hiç tanıdığı kalmamıştır. Bir yandan çeşitli işlerle hayatını kazanmaya uğraşırken bir yandan da yazmayı sürdürür. Kitapları ise ancak 1960’dan sonra yayımlanır.

 “Kutsal İsyan”, gerek belgelere gerekse Kurtuluş savaşını yaşamış kişilerin anılarına dayanılarak yazıldığı için bence çok kapsamlı ve gerçeklere dayanan bir destan... Atatürk’ün hayatını da kapsamlı şekilde ele alan, Tanzimat’tan Kurtuluş Savaşına ve Yunan ordusunun Ege’den denize dökülüşüne dek en ince ayrıntılarıyla anlatan beş ciltlik kitap dizisi... Kahramanları gerçek yaşamda yer almış, çoğu asker kişiler... Yazar sadece olayları aktarmıyor bize, roman kahramanı kişileri asker yanları ve yaptıkları kadar insan yanları, duygu ve düşünceleriyle de anlatıyor. Sıkı bir örgüyle olayları birbirine bağlarken bir roman anlatımıyla ilgiyi ve merak ögesini diri tutarak kitapların bir solukta okunmasını sağlıyor.

Mutlaka okunması gerek.

Hasan İzzettin Dinamo’nun bir başka romanı “Anadolu’da bir Yunan Askeri”... Kurtuluş savaşı sırasında birliğinden koparak Anadolu’da kalan, dağlarda saklanan bir Yunan askerini anlatıyor bu kitabında.

Bunlar dışında Kurtuluş Savaşı öncesini  ve yıllarını anlattığı “Öksüz Musa, Ateş Yılları, Savaş ve Açlar” gibi pek çok kitabı da var.

Hasan İzzettin Dinamo, hak ettiği yeri bulamamış bir yazarımız... Yeni nesiller yazarı ve kitaplarını tanımazlar. Tanıtılmak için gösterilen çabalar pek azdır. Sağlığında “Yok” sayılan, görmezden gelinen, hapis ve sürgünlerde unutulmaya terk edilen şair/yazarı ne yazık ki yenilerde yayınlanan araştırmalarda da pek görmemekteyiz. Mürşit Balabanlılar’ın hazırladığı kapsamlı çalışma olan “Türk Romanında Kurtuluş Savaşı” adlı kitapta Hasan İzzettin Dinamo’dan uzun uzun söz edilirken, İnci Enginün, Zeynep Kerman ve Selim İleri’nin hazırladığı “Kurtuluş Savaşı ve Edebiyatımız” adlı antolojide Hasan İzzettin Dinamo’dan hiç söz edilmemektedir! Yine Selim İleri’nin hazırladığı “ Türk Romanından Altın Sayfalar”  kitabına da alınmamıştır. Fethi Naci’nin romanla ilgili kitaplarında da yoktur. Bu da ilgi çekicidir.

Kurtuluş Savaşını anlatan romanları yazanlardan bir kısmı, dinledikleri olaylara ya da araştırmalara dayanarak savaşı anlatmışlardır. Bir kısmı ise savaşı birebir yaşayanlardır. Halide Edip Adıvar da bunlardan biridir.

Halide Edip Adıvar, “Türkün Ateşle İmtihanı” kitabında Kurtuluş Savaşı güncesini tutmuş. Gün gün savaşın ilerleyişine birinci ağızdan tanıklık etmiştir.  Mondoros Antlaşmasından ve İstanbul’un müttefiklerce işgalinden sonra İstanbul’daki olaylardan başlayan kitap, savaş sonuna dek Mustafa Kemal’in yanından ayrılmayan Halide Edip’in anılarını içerir.

 Yine Halide Edip’in “Ateşten Gömlek” ve “ Vurun Kahbeye” adlı romanları da Yunan işgali ve Kurtuluş Savaşı  sırasında geçer. “Ateşten Gömlek”, 1922 yılında, Kurtuluş Savaşı üzerine yazılmış ilk romandır. Yazarın 1912 yılında yazdığı “Yeni Turan” romanı ise çöküş dönemindeki Osmanlı İmparatorluğunda Turancı özlemleri dile getirir.

Kurtuluş Savaşını anlatan diğer romancılara da kısaca göz atarsak bunlardan bazıları şöyle sıralanabilir:

İlhan Selçuk, “Yüzbaşı Selahattin’in Romanı” kitabında Yüzbaşı Selahattin Beyin anılarını düzene sokup romana dönüştürerek kitap haline getirmiş. Balkan Savaşından başlayarak Basra’ya, Kurtuluş Savaşından Cumhuriyetin ilk yıllarına uzanan bir destan bu...

Hıfzı Topuz’un İstanbul’un işgalini ve işgale direnişi anlattığı romanı “Çamlıca’nın Üç Gülü” bu konuda çok başarılıdır. “Gazi ve Fikriye” romanı da yine Kurtuluş Savaşını anlatır.

Peyami Safa’nın “ Sözde Kızlar” romanı da yine Yunan işgali sırasında geçer.

Kemal Tahir’in “Esir Şehrin İnsanları”, “Esir Şehrin Mahpusu” ve “Yorgun Savaşçı” romanları ise Kurtuluş Savaşı öncesi ve sırasında yaşananları anlatır.

Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun “Yaban”, “Ankara”, ”Sodom ve Gomore” romanları, Aka Gündüz’ün “Dikmen Yıldızı”, Reşat Nuri Güntekin’in “Yeşil Gece” romanı, Mehmet Rauf’un “Halas” romanı da Kurtuluş Savaşının çeşitli dönemlerinde geçen olayları anlatırlar.

İlhan Tarus’un “Vatan Tutkusu” romanı Ege’de Kurtuluş Savaşı sırasında geçer ve Osman Efe’nin hikâyesini anlatır. “Var Olmak” ve “Hükümet Meydanı” romanlarında da yine Kurtuluş Savaşının çeşitli yönleri konu edilir.

Tarık Buğra’nın “Küçük Ağa” ve “Küçük Ağa Ankara’da” romanları da Kurtuluş Savaşını konu alır.

Talip Apaydın’ın üçlemesi “Toz Duman İçinde”, ”Vatan Dediler” ve “Köylüler” romanı da Kurtuluş Savaşını anlatır.

Atilla İlhan’ın “Sırtlan Payı” ve “ Dersaadet’te Sabah Ezanları” romanları Kurtuluş Savaşına hazırlayan nedenlere eğilirken “Allahın Süngüleri” tamamen Kurtuluş Savaşını anlatır.

Mustafa Yıldırım’ın Ege’de düşmana direnişi anlatan romanı “Ulus Dağına Düşen Ateş”ini özellikle Egeli gençler okumalıdır.

Ahmet Hamdi Tanpınar’ın “Sahnenin Dışındakiler” romanı Kurtuluş Savaşının dışında kalan İstanbul’u anlatır.

Mithat Cemal Kuntay’ın “Üç İstanbul” romanı, Ahmet Altan’ın “Kılıç Yarası”  ve “İsyan Günlerinde Aşk” romanları, Beşir Ayvazoğlu’nun “Bozgunda Fetih Rüyası” adlı Yahya Kemal’in hayatını anlatan romanı, benim “Yorgun ve Yaralı” adlı romanım ise Kurtuluş Savaşı öncesi dönemleri, savaşı hazırlayan nedenleri anlatır.

Günümüz yazarlarından Celal Hafifbilek’in “Ankara 1920” adlı romanı, Buket Uzuner’in  “Gelibolu” su, Ali Arslan’ın “ Ama Sevgi Kalmalı” romanı, Handan Öztürk’ün “Mor Tecavüz”ü, Erkan Karagöz’ün “Rus Kızı Vasilisa”sı,Mehmet Coral’ın “13 Eylül 1922” adlı romanı, Ayla Kutlu’nun “Bir Göçmen Kuştu O” ve “Emir Beyin Kızları” romanları, Zerrin Koç’un “Islak Kentin İnsanları”, Atilla Birkiye’nin “Bir Yıldız Kaydı” romanı, Ayşenur Yazıcı’nın “Bedriye” romanı, Şemsettin Ünlü’nün “İsmet Paşa’nın Ağır Topları” da Kurtuluş Savaşı öncesi ve sırasını anlatan romanlar arasında sayılabilir.

Yılmaz Karakoyunlu’nun “Çiçekli Mumlar Sokağı” ve “Üç Aliler Divanı”, İttihat Terakki döneminden Cumhuriyete uzanan dönemi anlatan romanlardır.

Son dönemde Turgut Özakman’ın yazdığı “Çılgın Türkler” kitabı da Kurtuluş Savaşını anlatmaktadır. Tamamen belgelere dayanan, büyük emeklerle hazırlanan bu kitapla Kurtuluş Savaşını öğrenmek mümkündür.

Samim Kocagöz’ün “ Kalpaklılar” ve “Doludizgin” romanlarını da unutulmamalıdır.

1916 yılında Söke’de doğan Samim Kocagöz’ün ailesi Yunan işgali nedeniyle Muğla’ya göç edince Kurtuluş Savaşı yıllarını burada geçirirler. Döndüklerinde Söke’nin yakılıp yıkıldığını görürler. Çocukluk yıllarında yaşadığı pek çok olay Samim Kocagöz’de derin izler bırakır ve onu daha sonraki yıllarda Kurtuluş Savaşını anlatan romanlar yazmaya iter. Söke Müdafayı Hukuk Cemiyetinin genel sekreteri olan babası Kocagözoğlu Şükrü Bey, kurtuluş Savaşına önemli katkılarda bulunmuş biridir. Amcası da savaşa katılan kahramanlardan biridir. Teyzesinden dedesine kadar aile içinde Kurtuluş Savaşını yaşayan ve anılarını Samim Kocagöz’e aktaran pek çok kişi yanında, o çevrede yaşayan pek çok savaş kahramanı da vardır, anılarıyla Kocagöz’e yardımcı olmuşlardır. Bunlar dışında, Samim Kocagöz, “Kalpaklılar” ve “Doludizgin” romanlarını, özellikle “Söylev” den ve çeşitli askeri belgelerden de yararlanarak yazmıştır.

Burada tarihi roman yazarının araştırmacı olması gerektiğini vurgulamak istiyorum. Tarihi roman yazmak, gerçekleri yansıtmak sorumluluğunu getirir yazara. Bu da sıkı bir araştırma ve bilgi birikimini gerektirir.                        

                                               ***

 

• Türk Romanında Kurtuluş Savaşı, Mürşit Balabanlılar, T. İş Bankası Kültür Yayınları 2003
• Kurtuluş Savaşı ve Edebiyatımız, İnci Enginün, Zeynep Kerman, Selim İleri, Oğlak Yayıncılık 1998
• İzmir’in İçinde, Samim Kocagöz, Dünya Yayıncılık, 2004
• 60 Türk Romanı, Fethi Naci, Oğlak Yayıncılık, 1998
• Kıskanmak, Fethi Naci, Oğlak Yayıncılık, 1998
• Türk Romanından Altın Sayfalar, Selim İleri, Doğan Kitap, 2001