(1853 -1895)

Küba'nın İspanya'ya karşı verdiği bağımsızlık savaşının sembolü olmuş şair, deneme yazarı, eleştirmen, hatip ve gazeteci Jose Juliân Marti y Perez 28 Ocak 1853'de Havana'da doğdu. Babası bir topçu çavuşuydu. İlk eğitimini Havana'da gördü. 15 yaşındayken şiirlerini yayımlamaya başladı. 16 yaşında La Patria Libre (Özgür Vatan) adlı bir gazete çıkardı. 1868'de başlayıp yaklaşık on yıl kadar sürecek olan İspanya'ya karşı bağımsızlık savaşına katıldığı için henüz 17 yaşındayken tutuklandı. Altı ay süren kürek cezasından sonra, 1871'de İspanya'ya sürüldü. İspanya'da öğrenimine devam eden Jose Marti, Madrid ve Zarogoza üniversitelerinde hukuk, felsefe ve filoloji öğrenimi gördü.

1874'de siyasal yazılarını yayınlattı; El Presidio Politicia en Cuba (Küba'da Siyasal Zindanlar) adlı broşüründe, Küba'da siyasal tutukluların yaşadığı korkunç şartlan anlattı. Ertesi yıl Madrid'ten ayrılarak, siyasi faaliyetlerine devam ettiği Fransa, Meksika ve Guatemala gibi Latin Amerika ülkelerini dolaştı. 1878'de, Kübalı toprak sahiplerinin İspanyollarla anlaşması nedeniyle sona eren savaş ve Çıkan af yasası sonucu ülkesine geri döndü. Bir yıl sonra, gizli siyasi faaliyetlerde bulunmak suçuyla ikinci kez tutuklandı ve yine İspanya'ya sürgüne gönderildi. Buradan önce Fransa'ya, New York'a ve ardından 1881'de Venezuela'ya gitti.

Venezuela'da Revizta Venezolana adlı gazeteyi çıkardı. 1882'de karısının, oğlunu da alarak Küba'ya geri dönmesi, Jose için çok zor bir hayatın başlamasına neden oldu. Bu dönemde yazdığı ve Ismaelillo adlı kitabında toplanan şiirlerinin bir çoğunda, oğluna duyduğu özlem ve ayrılığın acısını dile getirir. Gazetesinde Venezuela'nın o dönemki diktatörü Antonia Guzmân Blanco'ya karşı yazdığı yazılarından dolayı, bu ülkede de daha fazla kalamadı ve kısa süreli seyahatlerinin dışında ömrünün sonuna kadar kalacağı New York'a yerleşti. Marti, New York'ta şiir, deneme ve gazete makaleleri yazmaya devam etti; Buenos Aries'de çıkan La Nacion adlı gazetede ona ayrılmış köşedeki yazılarından dolayı ünü Latin Amerika'ya yayıldı. 1891'de, Küba Devrimci Partisi'ni kurma hazırlığı içindeyken, New York'ta düzenlenen bir mitingle Küba halkını yeni bir bağımsızlık savaşına çağırdı. 1892'de Patria (Vatan) gazetesini çıkarmaya başladı. Aynı yıl, Marti'nin başkan olarak tanımlanmayı reddettiği Partido Revoluci-onario Cubano (Küba Devrimci Partisi) kuruldu ve Marti Parti'nin temsilciliğine seçildi. 1895'de, Küba halkını bağımsızlığa çağıran ve Parti'nin manifestosu niteliğinde olan Monte Kristo Bildirisi'ni kaleme aldı ve General Mâxima Gomez ile birlikte bildiriye imzasını attı. Yine aynı yıl, bir de Edad de Oro (Altın Çağ) adlı çocuk dergisi çıkarıyordu.

Bu arada Kübalı yurtseverler, bir kez daha İspanya'ya karşı savaş hazırlıklarına başlamışlardı. Savaşa katılmak amacıyla Jose Marti, 11 Nisan 1895'de Gomez'le birlikte gizlice Küba'ya girdi. O ve Partisi Küba'nın güney doğusunda, Santiago yakınlarına karargah kurdular. Jose Marti'nin siyasal önderliğini yaptığı savaş asıl olarak dağlardan ve gerilla savaşı şeklinde sürdürülüyordu; uygulamaya çalıştığı, düşmana ait her şeyin tahrip edilip yağmalanacağı temelinde şekillenen taktikleri daha sonra Castro önderliğinde başlayan diktatör Batista'ya karşı verilen gerilla savaşında yol gösterici oldu. Jose Marti, 16 yıl ayrı kaldığı ülkesine döndükten yaklaşık bir ay sonra 19 Mayıs'ta, küçük çaplı bir çarpışma sırasında, savaş alanında vurularak öldü.

Tüm hayatını ve yeteneklerini Küba'nın bağımsızlık mücadelesi uğruna şekillendiren Jose Marti'nin başlıca eserleri: Henüz 16 yaşındayken yayınlattığı, özgürlük, yurtseverlik gibi temaların yeraldığı Abdala adlı manzum dram; Ismaelillo, Versos Libres (Özgür Şiirler), içerisindeki şiirlerin birçoğunun türküleşip Latin Amerika'da halkın dilinde dolaşarak yayılan Versos Senillos (Basit Şiirler) adlı şiir kitapları ve Mahvolan Dostluk adlı otobiyografik bir romandır.

(Sosyalizm ve Toplumsal Mücadeleler Ansiklopedisi, 5. Cilt, s.l382, İletişim Yayınları,1988.)